Malumunuz, kültürümüzde oruç ayı aynı
zamanda ahlâkî kusurlardan arınma, erdemlerimizi geliştirme fırsatı bilinir.
Yine kültürümüzde Peygamberimiz
-Kur’an’daki tabirle- “üsve-i hasene” (güzel örnek) sayılır. Onun için eski
âlimlerimiz, Peygamberimizin ahlakını da anlatan “Şemail” türü kitaplar veya
kitap bölümleri yazarlardı. Benim bildiklerim içinde bunların en özlü ve
sistemli olanlarından biri, Gazâlî’nin “İhyâ”sının ikinci cildindeki “Birlikte
Yaşama Adabı ve Peygamberî Ahlâk” başlıklı 20. bölümdür. Aşağıdaki bilgiler
buradan kısaltılmıştır. Bu çok kısa bilgiler bile bugün toplumumuzun ve
dünyamızın bu sıcak, yalın, doğal ve o kadar da insanî olan ahlaka ne çok
ihtiyacının olduğunu görmemize yetiyor. Mal ve makam putları yüzünden bu
ahlaktan uzaklaşmakla ne değerli şeyler kaybettiğimize hayıflanmamız gerekmez
mi?
***
(Gazâlî der ki:) Dışımızdaki güzel
davranışlar içimizdeki güzel hasletlerin yansımaları, eylemler ahlâkî
karakterin meyveleridir. İnsanın gönül dünyası ilâhî ışıkların parladığı
kandiller gibi olmazsa dış dünyasına Peygamber terbiyesinin güzellikleri taşmaz.
Hz. Peygamber Yüce Allah’ın kendisini
erdemlerle bezemesi için hep dua ederdi. Onun edep ve ahlakı şu gibi ayetlerden
besleniyordu:
“Kolaylığı seç, iyiliği emret, cahillere
aldırma”; “Kuşkusuz Allah adaleti, iyilik yapmayı, akrabaya cömert olmayı
emreder; hayasızlığı, kötülüğü, zorbalığı yasaklar”; “Onları affet, hoşgör;
çünkü Allah iyilik edenleri sever”; “Sen (kötülüğü) iyilikle karşıla. O zaman
bakarsın ki, aranızda düşmanlık bulunan kimse sımsıcak bir dost oluvermiş”;
“(Takva sahipleri) öfkelerini yenerler, insanları affederler…”; “Birbiriniz
hakkında kötü düşünmekten sakının... İnsanların özel hallerini araştırmayın.
Birbirinizin aleyhinde konuşmayın.”
(Sahih hadislere anlatıldığına göre)
Peygamberimizin ahlakını oluşturan bazı erdemleri şunlardır: İnsanlarla güzel
geçinip iyilik etmek, çevresine yumuşak davranmak, selamlaşmak, iyi-kötü diye
ayırmadan hastaları ziyaret etmek, cenazeye katılmak, din farkı gözetmeden
komşularına iyi davranmak, yaşlılara saygı göstermek, davetlere katılıp ikram
sahibine dua etmek, dargınları barıştırmak, kolaylaştırıcı olmak, öfkesine
hâkim olmak, kusurları bağışlamak; gıybet, yalan, cimrilik, açgözlülük,
aldatma, bozgunculuk, geçimsizlik, kibir, övünme, küfürbazlık, kin, haset,
düşmanlık zulüm gibi kötülüklerden uzak durmak.
Hz. Peygamber cömertlikte benzersizdi;
özellikle Ramazan’da cömertliği dinmeyen rüzgâr gibiydi. Hz. Ali der ki: “O,
insanların en eli açık, gönlü en geniş, sözü en doğru, verdiği söze en sadık,
en yumuşak tabiatlı ve akrabaya karşı en cömert olanıydı.” Yoksulu
düşkünlüğünden dolayı önemsiz saymaz, varlıklıyı zenginliği sebebiyle önemli
görmezdi. Bir yoksulun, bir cariyenin bile davetini büyüklenip reddetmezdi;
hediye kabul eder, karşılığını da verirdi. Kendisinin ve sevdiklerinin zararına
bile olsa haktan sapmazdı.
Resûl-i Ekrem yiyeceklerde ayırım yapmaz;
hurma bulursa hurma, buğday ekmeği bulursa buğday ekmeği, arpa ekmeği bulursa
arpa ekmeği yerdi. Yolculukta ne bulursa ona binerdi; bazen yaya yürürdü.
Şehrin en uzağındaki bir hastayı bile ziyaret ederdi. Çok insan ona hizmet
etmek için çırpınırdı; ama işlerini kendisi yapar, ayakkabısını onarır,
elbisesine yama yapar, ev işlerinde ailesine yardım ederdi.
Fakirlerle oturur, onlarla birlikte yemek
yer, saygın insanlarla da iyi ilişkiler kurardı. Akrabalarıyla bağlarını sağlam
tutar, ancak akrabalarını onlardan daha faziletli olanlardan üstün görmezdi.
Kimseye güçlük çıkarmaz, mazereti olanın özrünü kabul ederdi. Parfüm kullanmayı
severdi. Kahkaha atmadan güler, oyun oynamayı meşru görür, yadırgamazdı. Eşiyle
yarış yapar, bazen eşinin sesini yükseltmesine sabrederdi. Yedikleri ve
giydikleri yanındaki elemanının yediğinden giydiğinden daha değerli olmazdı.
***
Bütün bu erdemlerin insan ilişkileriyle
ilişkili, barış ve hoşgürü içerikli olduğuna özellikle dikkat etmeliyiz. Şu
halde buradan, insan ilişkileri bozuk, çatışmacı, bencil ve çıkarcı birey ve
toplulukların, İslâmî anlamda ahlaklı birey ve topluluk sayılamayacağı sonucu
çıkmaktadır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder
Yorum yazarak, düşüncelerinizi benimle paylaşabilirsiniz.