Türkiye ve Trump’ın dönüşü Jean Marcou-10/01/2025

Erdoğan, görünüşte “dostu olan” Trump’ı seçim zaferinden dolayı tebrik ederken, aralarındaki 2017-2021 yıllarına damga vuran yakınlığı yenilemeyi düşünmüş olmalı. Biden dönemindeki kasvetli ortamın ardından, Erdoğan’ın, Trump’ın Beyaz Saray’a dönüşünü, siyasi pratikleri ve vizyonları arasındaki benzerlikten de yola çıkarak Türk-Amerikan ilişkilerinde yeni bir dönemin başlangıcı olarak görmekte tereddüt etmediği anlaşılıyor.

TRUMP’IN ÖNGÖRÜLMEZLİĞİ

Ancak bu aşırı iyimserlik, Washington’un son yirmi yıldaki dış politikasının tutarsızlığını ve dümene geçmek üzere olan Başkan’ın öngörülmezliğini ve niyetleri konusunda kafasının karışık olduğu gerçeğini ortadan kaldırmıyor.

Türkiye’nin başlangıçtaki coşkusu, Trump’ı yeniden seçilmesinden kısa bir süre sonra alelacele yaptığı atamalarla, özellikle de Marco Rubio’nun ABD diplomasisinin başına ve Mike Waltz’un ulusal güvenlik danışmanlığına getirilmesiyle hızla azalmış olmalı. Bu iki isim geçmişte Suriye’deki Kürt sorunu ve Doğu Akdeniz’deki Kıbrıs meselesinde Türkiye’ye karşı düşmanca pozisyonlar alarak adlarından söz ettirmişlerdi.

Bu atamaların yarattığı endişe, geçmişte Türk ve Amerikan başkanlarının her zaman mükemmel bir uyum içinde olmadıklarını ve hatta ilişkilerinin, özellikle 2018’de Rahip Brunson’ın serbest bırakılmasından önce veya 2019’da Türkiye’nin Suriye’ye üçüncü askeri müdahalesi sırasında olduğu gibi, hassas aşamalardan geçtiğini hatırlatıyor. Ankara için olumsuz olan bu gelişmeler alarm zillerini çaldırdı ve Türkiye’yi Trump’ın dönüşüne hazırlanmaya, özellikle de en önemli meseleleri ele almaya sevk etti.

KİLİT KONULAR

Suriye şüphesiz Türkiye için hayati bir mesele. Irak’ta olduğu gibi, Suriye’de de Kürt bölgeleri ve örgütleri Orta Doğu’daki Amerikan varlığı için önemli dayanak noktası halinde. Bunun devam edip etmeyeceğini, Trump’ın onlara seleflerine verdiği desteği verip vermeyeceğini zaman gösterecek. Ancak Beşar Esad rejiminin düşmesinin ve İmralı’yla görüşmelerin yeniden başlamasının, Kürt meselesinin ilgili aktörlerle (ABD, PYD-YPG, Şam’daki yeni rejim) daha az çatışmacı bir şekilde ele alınmasını sağlayacak elverişli bir ortam yarattığına inanmak için sebepler var.

Dahası, Rojava konusunda ABD ile bir anlaşmazlıktan kaçınılması halinde Ankara, Trump’ın öncelik vermek istediğini söylediği Ukrayna’daki savaşı çözme girişimlerinde etkili bir rol oynamak için elverişli bir konumda olacaktır. Her ne kadar Trump’ın Moskova’ya erişimi olduğu bilinse de, Türkiye’nin savaşan taraflarla düzenli ilişkilerini sürdüren tek ülke olması ve bu konuda hakemlik yapma fırsatına sahip olması (hububat girişimi, esir değişimi vb.) onun değerli bir ortak kılabilir.

Gazze krizi ve daha genel olarak İsrail-Filistin çatışması söz konusu olduğunda Trump ve Erdoğan’ın spektrumun zıt uçlarında yer aldıkları bir gerçek. Ekim 2023’ten bu yana bu krizin yönetiminde ön saflarda yer almasa da Türkiye, İsrail’in uluslararası kurumlar tarafından kınanması için diplomatik çabalarda oldukça aktif bir rol oynadı. Bu nedenle, özellikle Trump’ın İsrail lehine keyfi olarak yeni girişimlerde bulunması halinde, Türk-Amerikan ilişkilerinde çatışma ve hatta bozulma göz ardı edilemez. Bu bağlamda, Mike Huckabee’nin (bir Filistin devletinin kurulmasına şiddetle karşı çıkan Evanjelik bir muhafazakâr) ABD’nin İsrail Büyükelçisi olarak atanması iyiye işaret değil.

SORUNLU NOKTALAR

Bu temel konuların ötesinde, diğer anlaşmazlık alanlarının da devam ettiği unutulmamalı. Bunlardan ilki Ankara’nın muharip hava filosunu yenilemesiyle ilgili. Kendi uçağı (Kaan) bir süre daha operasyonel olmayacak Türkiye’nin F-35 programından çıkarılmasının ardından elindekilerin bir kısmını modernize ederek yeni F16’lar almaya karar verdiğini ve şimdi de kırk kadar Eurofighter almayı düşündüğünü biliniyor. Her ne kadar Donald Trump F-35 krizinin sorumluluğunu seleflerine yüklese ve ABD yaptırımlarının temelinde yatan Rus S-400 füzeleri Türk ordusu tarafından hiçbir zaman hizmete sokulmamış olsa da, ABD Başkanı’nın konuya yeni bir yaklaşım getirip getirmeyeceğini bilmek zor.

İkinci endişe alanı ise Türk-Yunan ilişkileriyle ilgili. Her ne kadar şu anda oldukça istisnai bir sakin dönemden geçiyor olsalar da Atina ve Ankara arasındaki temel farklılıklar hiçbir zaman aşılamadı ve yeniden alevlenmeleri halinde Trump yönetiminin tutumunun dengeli olacağı kesin değil. 2021’de East Med Act’in mimarlarından biri olan, ABD diplomasisinin yeni lideri Marco Rubio, Ege ve Doğu Akdeniz’de Türkiye’ye karşı, selefi Mike Pompeo’nun 2020’de gaz arama krizinin zirvesinde olduğundan daha iyi bir tutum sergilemiş gibi görünmüyor.

Recep Tayyip Erdoğan ve Donald Trump arasında siyasi yakınlıklar olsa bile, ilkinin Trump’ın yeniden seçilmesine gösterdiği ani sempati, her şeyden önce pek çok lider için geçerli olan taktiksel, hatta fırsatçı kaygılar tarafından yönlendirilmiş gibi görünüyor.

Aralık 2024’te Suriye’deki beklenmedik değişim Türkiye’ye ABD ile ilişkilerinde bazı avantajlar sağlıyor. Ancak aynı zamanda, Ortadoğu’da ayrıntıları henüz tam olarak anlaşılamayan yeni bir jeopolitiğin merkezine yerleştirerek, iyi ya da kötü, onu daha fazla açığa çıkarıyor.

JEAN MARCOU KİMDİR?

Prof. Dr. Jean Marcou, Grenoble Üniversitesi Siyasi Bilimler Enstitüsü öğretim üyesi, Marmara Üniversitesi Fransızca Kamu Yönetimi Bölümü eski direktörü ve Fransız Anadolu Araştırma Enstitüsü’de araştırmacısı.