Tanrı ile Temsil ve Takva İlişkileri
1. Temsil İlişkisi
Tanrı’nın mahiyeti, zâtiyeti, inniyeti
varlıktan başka türlü/aşkın (Gayb) olduğu için; insan, duyu ve düşünce katları
ile onu kavrayamaz. Bu durumu takdir edemeyen veya buna katlanamayan zayıf
düşünceli insanlar, onu putlaştırmak sureti ile göz önüne getirmeye, mücessem
hale sokmaya çalışmışlardır (Paganizm). Bu durum, Tanrı’nın mahiyeti mevzusunda
böyle olduğu gibi; onun ahlaki karakteri konusunda da aynıdır.
Örneğin, Yunanlılar, kendilerinde bulunan
bütün nitelikleri, Tanrılarına atfetmişler; ihtiyaçlarına ve korkularına göre
ayrı ayrı tanrı tasavvurları ve putları oluşturmuşlardır. Tanrı’nın mahiyetinin
varlıktan başka türlü (aşkın-sonsuz) ve insanın eksik ve kötü niteliklerinin
Tanrıda olamayacağını düşünememişlerdir.
Bu duruma bütün dünya halklarında rastlamak
mümkündür. Latin halkları, bir “mucize” olsun diye babasız doğan Hz.
İsa’yı, pagan kodları ile kolayca tanrılaştırmışlardır. Arap müşrikler, aşkın
bir Tanrı (Allah) inancına haiz oldukları halde (43/87); onun ahlaki karakteri
ile ilişkiye girmek için aracı (şüfeâ) putlar oluşturarak (10/18) “Allah’ı
gereği gibi takdir edememişlerdir.” (6/91). Tek ve aşkın Tanrı inancına
haiz olan Yahudiler, “Yehova (Orduların Rabbi)”yı -ahlaki bağlamda-
kendi ihtiyaçlarına, korkularına ve karakterlerine göre tasavvur etmişlerdir.
Hz. Nuh ile başlayıp Hz. Muhammed ile
sonlanan vahiy/peygamber din(ler)inde, Tanrı, kendinin mahiyetinin varlıktan
başka türlü (aşkın) olduğunu söylemiş (42/11; 114/1-4) ve ahlaki karakterini
insanlara tanıtmıştır (Esmau’l-Hüsna-Sünnetullah). Mü’minler, Tanrı ile ahlaki
ilişkilerinde bu ahlaki tasavvuru koruyamamış; onun ideal tasavvurunu, kendi
heva-heves, ihtiyaç, korku ve çıkarlarına göre tahrif etmişlerdir. Hatta
bununla da yetinmeyerek, oluşturulan din adamları sınıfı ve Kilise gibi kurumlar
ile onun kendini, karakterini, dinini-davasını yüzde yüz “temsil”
ettikleri iddiasında bulunmuşlardır. Bu yolla da cahil mü’minleri sömürmüş
(9/34), onlara zulüm ve işkence etmişlerdir (Hariciler).
Abbasiler döneminde bazı Halifelerin,
kendilerini Allah’a nispet etmeleri (Zıllullah=Allah’ın gölgesi,
Kaimbiemrillah=Allah’ın emri ile kaim, Mu’tesimbillah=Allah’a yapışmış,
Adudullah=Allah’ın pazusu…) de bu kabildendir. Şiîlikteki dinsel-siyasal “İmamet”
dogması/doktrini de aynı saiklerden doğmuştur. İmamların hepsi masum/n/dur.
Sünni Tasavvuftaki –sırları kutsanmış (kuddise sırruhu)- Şeyh, Gavs, Kutup,
Veli, Mehdi, Mesih… kavramları da, mükemmel birer “temsil” iddiasıdır.
Kur’an, bu temsil iddiasını şöyle
reddeder: “İnsanlardan öyleleri vardır ki, dünya hayatı hakkında
söyledikleri, senin hoşuna gider; bir de söylediklerine Allah’ı şahit tutar.
Hâlbuki o, düşmanlıkta en amansız olandır.” (2/204). Özetle, Tanrıyı veya
O’nun dinini mutlak olarak “temsil” iddiası, ister iyi niyetle ve
cehaletle; isterse, art niyetle oluşturulmuş olsun, doğurabileceği muhtemel
sonuçları açısından doğru değildir. Bu yolla, insanlar yaptıkları her türlü
pisliği, günahı, zulmü kolayca meşrulaştırabilmektedirler.
2. Takva İlişkisi
Kur’an’da Allah ile insan arasında
önerilen ideal ahlak ilişkisi, “Takva” kavramı ile ifade edilir. Takva,
ahlaki, ilmi, etik ve epistemolojik bir kavramdır. Takva, Esmau’l-hüsna’yı ve
Sünnetullah’ı (Allah’ın ahlaki karakteri) kavramış mü’minin, onunla ilişkisinde
sürekli teyakkuzda, tetikte olması; “temsil” iddiasından kaçınması;
şeytanın “Allah ile aldatması”na (35/5) karşı uyanık ve külyutmaz bir
şuur halinde olmasıdır.
Fazlurrahman, bu konuda şöyle diyor: ”Takva
kavramı ile ifade edilen “kendini eleştirme/öz-eleştiri (nefis muhasebesi)”,
hiçbir zaman kendini her şeyden masun ( ve de masum-İG) görme anlamına gelmez.
Tam aksine, takvanın anlamının ayrılmaz bir unsuru şudur: Bir insan,
davranışlarını düzenlemek için kendini mümkün olduğu kadar nesnel şekilde nefis
muhasebesine çekse de, hiçbir zaman mutlak doğruyu seçtiği hususunda garantisi
yoktur. Eğer bu nefis muhasebesi yeterli olsaydı, “Hümanizm” mükemmelen
işler ve böylece “aşkın”a ihtiyaç kalmazdı. Fakat insanların
vicdanlarının ne kadar sübjektif olabildiğini biliyoruz. İşte takva, bizzat bu
aşkınlığa işaret eder. Zira onun ima ettiği şey, her ne kadar seçim bizim,
çaba/fiil bizim ise de; bizim yapıp etmelerimiz hakkında nihaî ve gerçekten
nesnel değerlendirme bizim değil, Allah’ın yetkisindedir.” (Fazlurrahman,
Allah’ın Elçisi ve Mesajı. Çev: Adil Çiftçi. Ankara. 1997. s 14)
Bu takva durumunun pratik örneği Hz.
Muhammed’in hayatında görülür. O, meşhur bir Hadisinde “Hud suresi benim
saçlarımı ağarttı” demiştir. Hud suresinde Hz. Muhammed’e: “Emrolunduğun
gibi, dosdoğru ol.” (11/112) denmiştir. O da, verdiği kararlarında doğru
olup olmadığı kaygısını taşımaktan ihtiyarlamıştır.
Devlet ile Temellük ve Hukuk
İlişkileri
1. Devlet ile Temellük İlişkisi
Devlet, İslami bağlamda “Makasidu’ş-Şeria”
olan bireylerin malının-mülkiyetinin, can güvenliğinin/emniyetin, onur, ırz ve
şerefin, düşünce ve din özgürlüğünün yani temel insan haklarının korunması için
oluşturulmuş hukuki kurumlardan oluşan örgütlü bir yapıdır. Bir şahs-ı
manevidir (Tüzel Kişilik). Devleti,
devamlılığı olan bürokrasi, hukuki kurumlar (Adliye, Sayıştay, Danıştay,
Yargıtay…) ve siyasi erk/hükümet yönetir. Her üç kurumda faaliyet gösteren
somut/canlı kişiler (memurlar, hâkimler-savcılar, milletvekilleri-bakanlar)
yetki ve görevlerini –yazılı veya yazısız- Anayasadan alırlar. Devlette siyasi
erk/iktidar, dinde Tanrı’ya benzer. Dinde oluşturulan teolojik Tanrı tasavvuru,
“Hikmetinden sual olunmayan” mutlak, kaprisli, karanlık bir güç
odağı/yumağı olabileceği gibi; kendini “Sünnetullah” ve “Esmau’l-Hüsna”
sıfatları ile kullarına tanıtmış yani hikmetinden sual olunur ve ne yapıp
yapmayacağı anlaşılabilir meşru/saygın bir otorite olarak da tasavvur
edilebilir. Siyasi erkin/iktidarın devlet yönetimi de, bu iki tanrı
tasavvurundan birine benzer.
Devlet yönetiminde “temellük”
ilişkisi, siyasi erkin yani parti, ordu, kabile, kişi (kral, padişah, lider,
çoban, firavun, führer, başbuğ, hakan…) devlet kurumunu sahiplenerek yani
kendini “Devlet” ile özdeşleştirerek, kendini “Devlet” yerine
koyarak/sanarak keyfince, güç istenci ile istediği gibi yönetmesidir. Bu
yönetme işi iki türlü olur:
Birincisi, siyasal erk, toplumun
konsensüsü, maşeri vicdan veya hakkaniyetle oluşturulmuş hukuk kurumlarını
askıya alarak, yasalara uymayarak, zorbalıkla yönetir. İkincisi ise irade,
istek, arzu, içgüdü, çıkar ve güç istencini “kanun” kılıfında yani adil
olmayan, hakkaniyetsiz yasalar çıkararak (“Kitabına uydurma” veya “Hile-i
Şeriyye”) yapabilir. Bu ikincinin içeriğini teşhis edecek olan, halkın
maşeri vicdanının keskinliğidir. Tek
kişilik yönetimin, ikinci Tanrı tasavvuruna benzeyen (Bilge Kral) bir versiyonu
da –nadir de olsa- mümkündür.
2. Devlet ile Hukuk İlişkisi
Bu ilişki tarzında devleti yöneten
bürokrasi, hukuk kurumları ve siyasal iktidar, yönetme işini, ikinci Tanrı
tasavvurunda olduğu gibi (Esmau’l-Hüsna-Sünnetullah) ahlaki ve hukuki bir
çerçevede deruhte eder. Adaleti, liyakati, hakkaniyeti ve insafı esas alır.
Yönetme süreci “Hikmet-i Hükümet” kavramı ile ifade edilen ve “Hikmetinden sual
olunmayan” anlamına gelen keyfi, karanlık, denetimsiz, zümre çıkarı ve güç
istencine dayanan bir süreç değildir.
Yöneticilerin tümünün görev ve yetkileri,
Anayasa ve hukuki kurumlar ve ilkeler tarafından belirlenmiştir. Yönetme işinin
şeffaf ve denetlenebilir, hesap sorulabilir, hesap verme şeklinde olması
esastır. Hukukun Üstünlüğü, Yasama-Yürütme ve Yargı erklerinin ayrılığı, İnsan
Haklarının yasal garanti altına alınması ve Anayasal Demokrasi, modern devletin
üzerinde ittifak/icma edilmiş ve herkese maslahat temin eden evrensel kural ve
kurumlarıdır. İslami metafizik (denenme) açısından böyle bir yönetim icraatı,
Tanrı’nın insanlara yüklediği bir sorumluluk ve emanettir (4/58; 33/72).
Sonuç
Bugün İslam dünyasında ve Türkiye’de
mü’minlerin Tanrı ile olan ilişkisi “Takva” ilişkisi olmaktan çok, “Temsil”
iddiası; devlet ile olan ilişkileri de “”Hukuk” ilişkisi olmaktan çok
“Temellük” ilişkisi olduğu aleykelbeyan ve izahtan varestedir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder
Yorum yazarak, düşüncelerinizi benimle paylaşabilirsiniz.